Literatura

"Caribrodsko gornje ponišavlje"    -    ing.Jordan Marinkov

"Dimitrovgrad 1877-1945"  -  Srbislav Zlatković, dr Cvetan Vasev, dr Gavrilo Vidaković

"Pirotski zbornik - broj 08/09"

"Svetilišta pod otvorenim nebom"  -  Snežana Branković

Ekološko stanje

Na ekološko stanje Ponišavlja, u proteklom periodu, od uticaja su bili sledeći faktori :

•    Hidrološka situacija, bez obzira da li se odnosi na atmosferske padavine, izvorske vode, podzemne, protočne i formirane vodotoke reka.

•    Sistem urbanizovanosti i industrijski nivo, kao i proizvodna struktura, bilo da se radi o eksploataciji rudnih potencijala ili o šumarskoj i poljoprivrednoj proizvodnji.

Hidrološka situacija nije najpovoljnija, i pored toga što ima dva slivna područja -Nišave i Gabarske reke.

Vodni potencijali su nedovoljni za optimalne potrebe stanovništva, posebno u letnjim mesecima, a pogotovu u sušnim godinama.

Drugi faktor, odnosno zagađenost otpadnim materijalima, otpadnim vodama i vazdušnom prašinom, nije prisutan, jer na celom prostoru nema industrijskih objekata.

Područje je na dovoljnoj udaljenosti od pirotske urbane sredine, gde se nalaze gumarska i kožarska industrijska postrojenja, kao i proizvodni objekti metalne i drvne industrije. Auto i železnički saobraćaj odvija se dolinom Nišave i jedini je mogući zagađivač, ukoliko se na graničnom prelazu ne primenjuju propisane mere.

Problem, u izvesnom smislu, predstavlja smanjenje atmosferskih padavina poslednjih godina, koje se kreću oko 600 mm godišnje. U 1993. i 1994. godini, meteorološka stanica u Dimitrovgradu zabeležila je 395 odnosno 462 mm.

Relativno niske vrednosti padavina, na poroznom krečnjačkom terenu Vidliča i kozaričko-tepoškog pobrđa, i relativno povoljnije hidrološke vrednosti Burela sa padavinama i izvorima, prouzrokuju česte suše. Stoga su značajne zimske snežne padavine, posebno na kozaričko-tepoškom i burelskom pobrđu, koje se zbog nadmorske visine zadržavaju u depresijama (uvale i vrtače) skoro do sredine leta, i značajan su rezervoar vode u vreme slabe izdašnosti izvora.

Riblji fond i vodni zglavkari - rakovi su se revitalizovali u rekama, što je dobar indikator u pozitivnom smislu za ekosistem gornjeg Ponišavlja.

Budući razvoj područja, bilo u smislu povećanja poljoprivredne proizvodnje, razvoja prerađivačkih kapaciteta za finalizaciju stočarskih proizvoda ili eksploatacije rudnih sirovina, strogo treba uskladiti sa propisanim standardima očuvanja životne sredine i proizvodnje zdrave, ekološke hrane, koja će se sve više vrednovati, kako na domaćem tako i na stranom tržištu. Takođe, treba nastojati da se očuvanje postojeće životne sredine, i njeno poboljšanje, sprovodi odgovarajućim biološkim metodama. Degradirane šume i šikare i izrazito erodirane terene na Vidliču i kozaričko-tepoškoj površi, rekonstrukcijom i pošumljavanjem treba unaprediti, što bi, pored povećanja drvne mase i njenog kvaliteta, uticalo na klimatske i hidrološke prilike u pozitinom smislu.

Posebno treba naglasiti da Ponišavlje i šira okolina nisu ugroženi u meri u kojoj su ugrožene urbane gradske sredine sa razvijenom industrijom, izuzev posledica prouzrokovanih atmosferskim prilikama koje povremeno odstupaju od optimalnih vrednosti ovog brdsko planinskog područja.

Celo Ponišavlje apsolutno je čista i nezagađena bilo kakvim hemikalijama (mineralna dubriva, pesticidi, otpadni materijali).

Ova činjenica, u uslovima sve izrazitije tražnje zdrave prirodne hrane, neiskorišćen je prirodni resurs o kojem posebno treba voditi računa prilikom buduće revitalizacije raspoloživih prirodnih potencijala.

Proces industrijalizacije i urbanizacije, koji nije mimoišao ni okruženje Ponišavlja, izrazito intenzivan od 60-tih godina ovog veka, povukao je skoro 100 % aktivnog i radno sposobnog stanovništva ne samo u obližnje gradske sredine (Dimitrovgrad i Pirot) već i u ostale urbanizovane sredine širom-zemlje.

Tradicionalno opredeljenje mlađeg naraštaja za školovanje i zapošljavanje praktično je ispraznilo seoska naselja.

Revitalizacija Ponišavlja je vrlo značajan resurs za proizvodnju zdrave hrane, i to ne samo sa aspekta preostalog stanovništva već je, znatno više, u interesu države u celini. Takođe je značajna i za razvoj turizma na lokalnom terenu koji obiluje sakralnim i speleološkim sadržajima.

Struja i telefon, komunikacije savremenog čoveka, vodovod i kanalizacija, relativno dobra putna mreža i zadovoljavajuće autobuske veze, značajan su preduslov za povratak mlađeg naraštaja na selo.

Tradicionalna proizvodnja mora biti osnova za nove koncepcije i sadržaje, uz strogo poštovanje novih zahteva tržišta, domaćeg i svetskog, sa aspekta obezbeđenja uslova za proizvodnju zdrave hrane, koja ne samo da je tražena već je i oko 30-50 % skuplja na inostranom tržitu.

Razrešenje trenutnog stanja treba da se sagleda kroz posebne konkretne programe. Ponišavlje sa svojim proizvodnim potencijalima i sa svojom tradicionalnom stočarskom i voćarskom proizvodnjom, svakako treba da ima prioritet u budućoj koncepciji razvoja. Uz to, mora se obezbediti da zemljište gde se zasniva proizvodnja zdrave hrane ne bude tretirano štetnim agensima; da površine budu udaljene preko 15 kilometara od većih urbanih celina i 5 kilometara od većih saobraćajnica, sa stalnom kontrolom ekoloških uslova u ovoj zoni, uz primenu mera za standardne uslove proizvodnje zdrave hrane.

Kao što je već rečeno, vodoprivredne prilike, u smislu količinskih potencijala, su oskudne. Stanje bi se znatno ublažilo izgradnjom sistema mikro akumulacija u slivu Nišave i Gabarske reke.

Svi navedeni činioci idu u prilog tezi da postoje uslovi za proizvodnju zdrave hrane u smislu propisanih standarda ISO 9000, što je garancija za uspešno plasiranje proizvoda.

Na osnovu ukratko sagledanog stanja na prostoru Ponišavlja, može se konstatovati da postoje uslovi za :

•    proizvodnju visoko kvalitetne i zdrave hrane (biohrana),

•    proizvodnju hrane poznatog geografskog porekla - već afirmisanog staroplaninskog jagnjećeg mesa i kačkavalja,

•    ostalu stočarsku proizvodnju - tov junadi,

•    živinarsku proizvodnju, meso i jaja,

•    sakupljanje i branje lekovitog bilja i šumskih plodova, posebno već afirmisanog rtanjskog čaja Satureae montena. Ima ga dosta, na velikoj površini, a još uvek se ne eksploatiše, i pored toga što ispunjava sve uslove važećih standarda ISO 9000.

Sve izrazitije zahteve svetskog tržišta kome doprinose mnogobrojni ekološki pokreti za upotrebu zdrave hrane u ishrani, svi proizvodni kapaciteti na prostoru Ponišavlja ispunjavaju u potpunosti. Proizvodnja takve hrane isključuje primenu mineralnih đubriva, pesticida, raznih stimulansa za rast i aditiva, što se može nadoknaditi odgovarajućim plodoredom, kompostnim đubrivima, stajnjakom i sl.

Tradicionalni proizvodi sa Stare planine i njenih predplanina (Greben, Vidlič) posebno jagnjeće meso i kačkavalj, još od turskog perioda su stekli reputaciju izuzetnog kvaliteta. To je, naročito, došlo do izražaja krajem 19. i u prvoj polovini 20.veka, kada se skoro celokupna proizvodnja jagnjećeg mesa plasirala na italijansko, a kačkavalja na američko i bliskoistočno tržište, i to zahvaljujući renomiranom kvalitetu i geografskom poreklu.

Sve ovo direktnim proizvođačima i preradivačima iz našeg kraja nije bilo poznato, a ovu proizvodnju koristili su trgovci sa strane i izvoznici. To je trajalo do sredine 1957. godine, kada je formirano poslovno udruženje za stočarstvo, koje je proizvode izvozilo je u ime i za račun zadružnih organizacija sa terena odnosno njihovih članova.

Pored stočarskih proizvoda, Ponišavlje može biti značajan proizvođač i nekih biljnih vrsta, kao što su krompir i pasulj, a mogla bi se oživeti i proizvodnja nekih već zaboravljenih vrsta, kao što su leča ili bob.

Proizvodnja je sada skoro beznačajna, ali se to može prevazići adekvatnom organizacijom i tehnologijom.

Klima

 Klimatski uslovi područja određeni su njegovim geografskim položajem, širinom i nadmorskom visinom, kao osnovom elementarnog opredeljenja klimatske zonalnosti, udaljenošću od većih vodenih resursa, vazdušnim strujanjima, reljefnim formacijama i nadmorskom visinom.

Na osnovu navedenih uslova, područje gornjeg Ponišavlja je u zoni umereno kontinentalne klime i zavisno od mikro-uslova diferencira se od umereno do planinsko kontinentalne.

 Reljefna raznovrsnost od obalno ravnog dela Nišave i Gabarske reke sa nadmorskom visinom oko 450 - 470m, do brdsko planinskog okruženja do iznad 1000m nadmorske visine, uslovljava veliku razliku u klimatskim pojavama, temperaturi i atmosferskim padavinama.

Godina se odlikuje dužim hladnim periodom i kraćim toplijim, što je nepovoljno za poljoprivrednu proizvodnju. Još nepovoljnija godišnja temperatura je u neposrednom brdskom okruženju odnosno selima na većoj nadmorskoj visini.

Srednja temperatura u °C:

Zima	Proleće	Leto	Jesen
1,1	9,5	18,8	11

      

U periodu od 1955. do 1965. godine, a na osnovu temperaturnog gradijenta od 0,51°C na svakih 100m visine, utvrđeno je da srednja godišnja temperatura vazduha iznosi oko 10°C.

Najhladniji mesec je januar sa srednjom mesečnom temperaturom od 1,3, a najtopliji mesec juli sa 21°C . Godišnja temperaturna amplituda je utvrđena na 18,8°C.

Prosečno, godišnje je zabeleženo najmanje 64, a najviše 120 ledenih dana.

Prvi dan sa mrazom je registrovan između16. oktobra i 1. novembra, poslednji je zabeležen između 16. aprila i 1. maja.

Godina prosečno ima 14 dana sa temperaturom vazduha nižom od -10°C, u periodu od novembra do marta, sa najvećom učestalošću od 6,8 dana u januaru.

Apsolutna najniža temperatura zabeležena je(u opservacionom periodu) 25. januara 1963, i iznosila je -29,5°C. Prosečna temperatura u vegetacionom periodu je iznosila 16°C.

Vlažnost vazduha uslovljena je oblačnošću - ukoliko je vazduh zasićeniji vlagom, oblačnost je veća. Godišnji pritisak vodene pare srazmeran je temperaturi vazduha, sa maksimumom u julu (10,8mm) i minimumom u januaru (3,8mm). Relativna vlažnost je 72%. Oblačnost je najveća u toku zime - 68% . Jesenja je 63%, prolećna 62% i letnja 38%, što se podudara sa kretanjem relativne zasićenosti vazduha vlagom.

Sve navedene vrednosti koje određuju klimu područja svojevremeno su registrovane u hidrometeorološkoj stanici u Dimitrovgradu, gde se prate meteorološke pojave i registruju za dimitrovgradsko područje.

Ime i veličina prostora

Caribrodsko, danas zvanično nazvano dimitrovgradsko gornje Ponišavlje ime je za deo teritorije opštine i gornjeg Ponišavlja, dobijeno po najvećem naselju Caribrodu odnosno Dimitrovgradu (od 1950. godine), koje je do 1955. godine imalo status sreza, a sada je opština, i po tom osnovu je dobilo status gradskog naselja. Administrativni je, kulturni i prosvetni centar današnje opštine Dimitrovgrad.

U postojećim zapisima i stručnoj literaturi nije ozvaničeno ime caribrodski odnosno dimitrovgradski kraj. Međutim, ako je prihvaćena podela teritorije opštine na četiri manje prostorne celine: gornji Visok, Zabrđe, Burel i Derekul, koje se kao takve deklarišu u stručnoj geografskoj literaturi i putopisima, logično je da i ovaj teritorijalno najmanji deo (13,60%) ima svoje ime, koje je već u upotrebi kod stanovništa kao caribrodsko - dimitrovgradsko.

Sastoji se od nekoliko poznatih enklava u nišavskoj dolini, kvalitetnih ravničarskih površina za biljnu proizvodnju: Trap, Livađe, Bogatica, Beleš, Lazinje, Srebrna, K'ndina bara, Gladno polje, Gradinjsko i Bačevsko. Granice ovog dela doline Nišave - Ginske su sa: severoistoka - greben predplaninskog područja Kozarica, granica sa Zabrđem; istoka - međudržavna granica sa Bugarskom; jugozapada - burelsko predplaninsko područje planine Greben („Kukla") i zapada - pobrđe Trap odnosno granica sa opštinom Pirot, k.o. sela Srećkovac i Obrenovac, preko grebena pobrda Neškovo do kozaričkog pobrđa i k.o. Petrlaš.

Katastarski prostor Caribroda po svom položaju ne samo da zauzima središnji deo opštinske teritorije već i prostor koji Nišava deli na dva dela.

U širem geografskom smislu nalazi se na jugoistoku Srbije, istočno od niškog regiona i grada Niša na oko 90 km. U pirotskom je okrugu i od Pirota je udaljen 20 km u uzvodnom smeru ka istoku, nišavskom dolinom, skoro do same granice sa susednom Bugarskom. Od Sofije, bugarske prestonice, udaljen je oko 65 km.

Deo je teritorije brdsko planinskog područja sa svim njegovim karakterističnim prirodnim uslovima: nadmorskom visinom iznad 450 m, planinskim masivima Vidliča i Greben planine, njihovim predplaninskim pobrđima Kozarica i Kukla, sa dolinama i jarugama, terasama, uvalama i vrtačama, krečnjačkim grebenima i malim ravničarskim površinama u obalnim dolinskim tokovima Nišave i Gabarske reke i njihovih većih pritoka: Željuški potok, Gojindolska bara i drugi.

RELJEF

U širem smislu ovo je brdsko planinski prostor u dolinskom predplaninskom delu Vidliča i Greben planine. Tipično je brdsko planinsko područje koje se predstavlja relativno uskom dolinom reke Nišave i dolinama njenih levoobalnih pritoka: Lukavačka (Gabarska reka), Zeljuški i Gojindolski potok i nekoliko manjih potočića. Neposredno, obalni deo Nišave se predstavlja relativno uskom ravnicom formiranom meandriranjem njenog vodotoka između južnih padina kozaričkog pobrđa, u desnoobalnom smeru do podnožja, i levoobalnom do podnožja severnih padina pobrđa Kukle, predplaninskog dela Greben planine. Između grebena ovih pobrđa reka Nišava formirala je ravne površine uzvodno od Dimitrovgrada do granice sa Bugarskom gde joj se dolina sužava u klisuru, od Kalotine. Dužina ovog prostora je oko 6, a širina je prosečno 1-2 km, što opredeljuje ravnu rečnu aluvijalnu površinu od oko 1000 ha. Od dimitrovgradskog suženja u nizvodnom smeru do suženja kod sela Gojin dol i Obrenovac, meandre su šire. Severne padine Kukle spuštaju se u blagom padu preko zvanog mesta Trap, do samog vodotoka Nišave kod sela Obrenovac, i desnoobalnim, izuzetno strmim padinama Gojindolskog kalea i grebena Neškovog visa (777 m.n.v) iz kozaričkog pobrđa. Ravničarske aluvijalne meandre su manje: Livađe 10ha i Bogatica 20ha, pogodne za biljnu, ratarsku i voćarsku proizvodnju. Od ove površine levoobalno počinje padinski brdoviti deo pobrđa Kukle sa gustom mrežom planinskih potoka i potočića i sa desnoobalnim padinama kozaričkog pobrđa. Takođe sa brojnim dolinama, ali pretežno suvodolinama i nekoliko karstnih izvora koji se napajaju atmosferskim padavinama sa zabrdske kotline i kozaričkog pobrđa.

Ravničarski rečno - dolinski deo kod sela Obrenovac i sela Gojin dol počinje sa 431 i 436 m nadmorske visine; kod sela Gradinje i Bačevo sa 474 m, pobrđa Golema glava kod sela Gojin dol sa 754 m, i kod sela Željuša 705 m nadmorske visine - Željuški vrh. Livađe u ataru sela Lukavica je na 797 i 821 m nadmorske visine; Babin nos na752 m, Vučji kamik kod sela Gradinje na 817 m, Bačevski vrh - Drobež na 766 m i Gosen na 821m nadmorske visine na kozaričkom grebenu.

Prikazane su visinske kote pobrđa koja okružuju dimitrovgradsko gornje Ponišavlje i dominiraju svojom nadmorskom visinom. Između ovih kota su doline i jaruge, uvale i vrtače, krečnjački grebeni, rudine i oaze visinskih polja - terasa. Po svim prirodnim karakteristikama (između planinskih masiva Vidliča i Greben planine) tipično je brdsko planinsko područje.

Ovo se može potkrepiti strukturom k.o.iz kojih se vidi da obradivim površinama pripada 32,26%, a oko 70% je pod ostalim kulturama, gde preovlađuju šume, pašnjaci, livade i neplodno zemljište (430 ha).

Raznovrsnost reljefnih oblika i nadmorske visine ovo područje svrstava u brdsko planinsko, što je u prošlosti uticalo da se stanovništvo bavi uzgojem stoke. I kada je sredinom 19. veka počelo da se opredeljuje za biljnu proizvodnju, stočarstvo je i dalje bilo glavno opredeljenje.

HIDROLOGIJA

Područje se pokriva izvorskim tekućim vodotocima gornjeg toka Nišave čiji je prosečni godišnji protok na ovoj deonici (stacionaži) 20,03 m3/sec. To je relativno zadovoljavajuća količina ali sa neadekvatnim rasporedom atmosferskih padavina. Pokriva se mrežom izvora sa pretežnom izdašnošću od 3-7 l/sec ( prosečno 5 litara).Postoji nekoliko izvorišta veće izdašnosti, tipa karstnih vrela sa oko 10 litara u sekundi, u obalnom delu. Izvori, sa kojih se obrazuju stalni vodotoci, ulivaju se u gornji tok Nišave. Veće pritoke su Gabarska-Lukavačka reka, Željuški potok i Gojindolska bara. Sve su levoobalne i obskrbljuju se vodom manjih i većih potoka. Na desnoobalnom prostoru južnih padina kozaričkog pobrđa, izrazito karstnim sa krečnjačkom podlogom, površinski su se formirale rudine, plitka zemljišta sa oskudnom i žbunastom vegetacijom na pašnjacima i šumskim šikarama. Sva izvorišta čine površinsku mrežu slivne površine gornjeg toka Nišave. Relativno su zadovoljavajući podzemni potencijali voda posebno u pojasu većih vodotoka, a ima ih i na visoravnima. Ove vode koriste se preko bunara. Termalnih i mineralnih izvorišta nema, ali ima lekovitih izvorčića - „Svetene vode".

Iskorišćenost raspoloživih količina vode nije adekvatna mogućnostima. Prikazana hidrološka situacija uglavnom je rezultat sume godišnjh količina atmosferskih padavina, koje se kreću u proseku od 650 do 700 litara godišnje po m2.

Geografski položaj

    Caribrodsko gornje Ponišavlje nalazi se u središnjem delu opštine Dimitrovgrad, na površini od 65,68 km2 na krajnjem jugoistoku Srbije, u gornjem toku sliva reke Nišave, na oko 80 km istočno od Niša. Zahvata područje istočno od uliva Jerme u Nišavu ka bugarskoj granici (sa delom vodotoka na bugarskoj teritoriji) do njenog izvorišta ispod staroplaninskog vrha Kom, na nadmorskoj visini od 1903 m. Severna granica sliva je greben planine Vidlič. Južna ide grebenom planine Greben. Istočna je Dragomansko pobrđe na bugarskoj strani, a zapadna granica se određuje vodotokom Jerme, od njenog izlaska iz Odorovskog ždrela kod Poganovskog manastira pa do njenog uliva u Nišavu kod sela Gradište na teritoriji opštine Pirot. Širi slivni prostor njenog gomjeg toka površinski iznosi oko 200 km2.

Caribrodsko gornje Ponišavlje geografski se opredeljuje površinama k.o.Dimitrovgrad sa 1717 ha, i levoobalnih k.o. sela Gojin dol, Željuša, Lukavica i Gradinje sa 3616 ha. Na desnoobalnoj strani su sela Bačevo i Paskašija sa atarskim površinama od 1235 ha.

Gornje Ponišavlje u širem geografskom smislu teritorijalno se opredeljuje slivom gornjeg toka Nišave, od uliva njene leve pritoke - Jerme kod sela Gradište, istočno od Pirota u uzvodnom istočnom smeru ka Dimitrovgradu i granici sa Bugarskom, a na bugarskoj teritoriji do njenog izvorišta na vrhu Stare Planine - Kom, na nadmorskoj visini od 1903 m. Ovaj - deo sliva gornjeg toka nišavske doline ograničen je: sa severa grebenom planine Vidlič; sa juga grebenom planine Greben; istočna granica je dragomansko pobrde na bugarskoj teritoriji, a zapadna je odredena donjim vodotokom Jerme, od njenog izlaska iz Odorovačkog ždrela kod Poganovskog manastira, do njenog uliva u vodotok Nišave i dalje u smeru severa do vidličkog grebena i atarske površine sela Visočki Odorovci gde obuhvata južne padine Vidliča i zabrdsku ravnicu.

U okviru ove površine, caribrodsko gornje Ponišavlje zahvata priobalne ravne površi uz vodotok Nišave, od njenog ulaska sa bugarske teritorije kod sela Kalotina (Bugarska) i sela Bačeva (Srbija).

Ovo bi bila istočna granica. U nizvodnom smeru ka zapadu aluvijalni ravni deo doline Nišave je širok oko 2 i dugačak oko 6 km. Ograničen je sa severa grebenom kozaričkog pobrđa i njegovim južnim padinama. Južna granica ide grebenom Lukavačke rudine i burelskog pobrđa, sve do teritorje opštine Pirot, gde kod sela Gornja i Donja Planinica menja pravac ka severu. Zahvata gojindolsko mesto zvano „Trap". Na suženju kod sela Gojin dol preseca vodotok Nišave i izbija na kotu 609 (Gojindolsko kale), i Neškov vrh obuhvatajući k.o. sela Paskašija, i spaja se sa severnom granicom na kozaričkom grebenu.

U okviru ovih granica, pored dimitrovgradske atarske površine i samog grada, levo obalno su smeštena sela Gojin dol, Željuša, Lukavica i Gradinje, a desnoobalno sela Bačevo i Paskašija.Ukupna katastarska površina ovih naselja, sa Dimitrovgradom, iznosi 65,68 km2.

Uvod

Po svom površinskom prostoru sa 65 ha, odnosno sa 14% od ukupne opštinske teritorije, koja iznosi 488333 ha Caribrodsko gornje Ponišavlje je najmanja predeona celina u odnosu na ostale: Visok, Zabrđe, Burel i Derekul. Međutim, ona je po svom geografskom položaju i ekonomskim pozicijama najznačajnija, sto se kroz relativno dug vremenski period od antike do danas na ovom prostoru akumuliralo, posebno u ljudsko-privrednim potencijalima, da se gornje Ponišavlje sa svojim katunsko-nomadskim stočarskim naseljima, Balanstra i ostala, transformiše u današnji Caribrod - Dimitrovgrad i njegova prigradska naselja, svojevremeno locirana u gornjoj nišavskoj dolini "Ponišavlje".

Ovakvoj genezi razvoja do trenutnog stanja, svakako da su, pored prirodnih povoljnosti, najviše doprinela dva istorijska događaja u prošlosti: izgradnja čuvene rimske magistrale "Via Millitaris" u III veku p.n.e. i kasnije 1878. godine potpisivanje "Svetskog mira" na Berlinskom kongresu. Posleratni ekonomski razvoj opstine Dimitrovgrad, a posebno samog Dimitrovgrada (Caribroda), koji je pored administrativnog, kao gradsko opštinsko sedište i prigranično mesto sa lociranim državnim institucijama i njihovim funkcijama u međunarodnom saobraćaju - drumskom i železničkom (1888.god.). Izgradnjom i razvojem posleratne 1946. godine, privrede i administracije, školstva i dr. Dimitrovgrad (Caribrod) je postao, u izvesnom smislu, akumulacija ljudskog potencijala blize i dalje okoline, pored već postojećeg starosedelačkog stanovništva.

Sva ta migraciona kretanja u prošlosti, manifestuje se do današnjeg vremena činjenicom da prema poslednjem popisu stanovništva, izvršenom 2002. godine:

• ukupno stanovništvo opštine iznosi 11722 stanovnika odnosno 100%

• Dimitrovgrad i prigradska naselja 10099 stanovnika odnosno 86%

• ostala seoska naselja 1623 stanovnika odnosno 14%

Stočarska proizvodnja

Nekada je bilo 2000 ovaca i oko 600 koza što čini ukupno 260 uslovnih grla .Ima li su na raspolaganju ,pre početka razoravanja nekih površina za ratarsku proizvodnju ,svih 480ha za ispašu i pripremanje lisnika za zimski period u šumama,kojih u paskašiskom ataru 229 ha.

Prema raspoloživim podacima za period 1961/2001. god. broj stoke je znatno smanjen u odnosu na turski period kada se uglavnom živelo od stočarstva.

Stanje stočnog  fonda u periodu 1961-2001 je bilo sledeće:

Vrsta stoke	Jedinica mere	Proizvodne godine
		1961	1981	2001	2010
konji	Br/uslovno grlo	-	-	-	-
goveda		-	-	-	-
krave		43   43	72   72	9   9	7
ovce		453   4,5	363   3,6	43   0, 4	40
koze		--   --	3   0,4	3   0,4	1
svinje		38   11,4	18   4,4	20   6,0	4
živina		294   -	-   -	-   -	10
UKUPNO  uslov.grla		-   98,9	-   80,4	-   15,8

Fond stoke ima stalnu tendenciju smanjenja da bi se u posleratnom periodu smanjio za oko 85 uslovnih grla odnosno za oko 85% što je posledica smanjenja broja domaćinstava i stanovnika i njihove starosne strukture .Ako se postojeća uslovna grla sagledaju prema domaćinstvima -  2,6 uslovnih grla (krava) po domaćinstvuvidi se da je ,u odnosu na raspoložive površine ,stočni fond nedovoljan.

Stanovništvo

Prema raspoloživims statističkim(i anketnim)  podacima o kretanju broja stanovnika u periodu 1921/81.god. odnosno 1991/2001.god. imamo sledeće stanje:

godina	domaćinstva	Stanovništvo	indeks
1921	22	183	1991:100
1930	32	200
1938	40	230
1953	44	217
1961	42	146
1971	32	194
1981	24	59
1991	16	30
2001	6	8	36.7-19
2010	6	11

Posle izvesnog povećanja  u periodu 1921/53. kod domaćinstva za 2.00% i stanovništva za 1,18%,od 1948/2001 god.imamo smanjenje za  0,85% kod domaćinstva i stanovništva za 0,90%. Na prelazu iz starog u novi milenijum selo ima 6 staračkih domaćinstava sa 8 starodobnih stanovnika koji nisu potencijal za bilo kakvu proizvodnju.Prigradska pozicija i relativna blizina grada  u izvesnom smislu su povoljnost da pojedini odseljenici održavaju neznatnu proizvodnju na napuštenim imanjima.

O imenu

Dr Jovan Ćirić u svojoj studiji o „Selištima dimitrovgradskog kraja“ gornjeg ponišavlja pored ostalog , ime sela povezuje sa imenom sela Bačevo odnosno Plakova koje se nalazilo u turskom periodu  u timaru sofijskom odnosno sonokovskom u 15.veku kao „has“ na „beglerbeg“ koje je pripadalo Ćustendilskom kraju i navodi nekoliko domaćinstava . Dopušta da je ime proizvod od toponima „Pasjača“, „Psača“ koje inicira na sopstveno ime „Paskač“.

Opis sela

Severno od Dimitrovgrada na udaljenosti oko 4 km,u dolinskom,relativno ravnom delu bez stalnog vodotoka između brda  Neškova i Kozaričkog grebena svojevremeno je osnovano stočarsko naselje .

Turci su ga zatekli i zvanično registrovali u  poreskim spiskovima za 1576-77. god. sa dva domaćinstva.Pominje se i u spisku domaćinstava  pirotskog kraja za 1606. god. Pod imenom Paskašija sa pet naseljenih domaćinstava i jednim praznim – vojničko.

Kao jedinstveno naselje opstalo je do 1878. odnosno 1885. god., tj.do potpisivanja mirovnog ugovora  na Berlinskom kongresu, kada je komisija prema postignutom sporazumu  odredila graničnu liniju koja je atarsku površinu sela podelila. Selo i deo katastarske površine je pripao kneževini srbiji,a drugi veći deo atara ,sa ovčarskim pojatama, kneževini Bugarskoj. Bila je dilema da li da stanovništvo ostane u svojim domovima ,a pojate i zemljište prepusti novim vlasnicima ili da se domaćinstva podele i jedni članovi pređu da žive na pojatama koje su im u ono vreme život značile. Dilema je razrešena na taj način što su se podelili i deo članova domaćinstva je ostao u naselju ,a drugi deo je prešao da živi na pojatamai obrađuje zemlju na bugarskoj strani.

Oformljene su dve Paskašije,Gornja i Donja, odnosno srpska i  bugarska da bi se vremenom uticajem antropogenih faktora kod stanovništva promenio i genetski entitet.

Bilo kako bilo ,oformljene su dve paskašije ,koje su i pored toga što između njih nema granica  od 1920. god.,zadržale različitost u formiranoj nacionalnosti.Razlog podele seoske i možda rodovske zajednice jednog identiteta je bio ekonomske i egzinstencijalne prirode.Stanje se zadržalo i posle 90 godina zajedničkog života od 1920. god. Do današnjeg vremena u jednoj državnoj zajednici.Paskašijani se drže bugarske nacionalnosti ,a Milijkjovčani,njihovo matično naselje ,srpske nacionalnosti.